شاید زمانی که تئودور آدورنو ماکس هورکهایمر مفهوم «صنایع خلاق» یا صنایع فرهنگی را بیان نمودند، هیچ‌گاه فکر نمی‌کردند که روزی این مفهوم اهمیت بالایی پیدا کند. صنعت فرهنگ امروزه در جامعه ما نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند و نمیتوان از آن چشم‌پوشی کرد. با ما همراه باشید تا اقتصاد خلاق را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم.
صنایع خلاق چیست و به چه صنایعی خلاق می‌گویند؟
Creative industries شامل صنایعی است که در آن‌ها دانش و اطلاعات به عنوان یک پایه اصلی در نظر گرفته می‌شود. در سال‌های اخیر و به خصوص پس از دوران کرونا، یونسکو تمرکز خود را بر روی این مفهوم گذاشت. پیش‌بینی می‌شود که در دنیای آینده، اقتصاد خلاق علاوه بر تولید، حتی در زمینه پخش محصولات ساخته‌شده نیز تأثیرگذار هستند.
این صنایع به دلیل وجود خلاقیت در درون ساختار خود همواره در حال «نوسازی» هستند. محصولاتی که توسط این صنایع ساخته می‌شود نیازهای کاربران را در بر می‌گیرد و به همین دلیل می‌توان به فروش بالای آن‌ها اطمینان داشت.
صنایع فرهنگی منجر به بهبود اقتصاد کشورهای در حال توسعه می‌شوند، به خصوص در دنیای دیجیتال که انتقال فرهنگ به یک امر سودآور تبدیل شده است. به طور کلی باید بیان کرد که اقتصاد خلاق یک انتخاب عالی برای کشورهایی هستند که قصد دارند اقتصاد خود را در بازه زمانی کوتاه مدت، به طور کامل تغییر دهند.
انواع صنایع خلاق
نوآوری در اقتصاد خلاق اهمیت والایی دارد. در دواقع این صنایع با توجه به همین موضوع شناخته می‌شوند و بحث نگرش خلاق بر همین اساس است. تا کنون دسته‌بندی‌های گوناگونی برای این نوع صنایع ارائه شده است، اما همه آن‌ها بر یک چیز تمرکز دارند و آن «خلق ارزش» محسوب می‌شود. این یکی از مهم‌ترین پارمترها در صنایع خلاق است.
صنایع خلاق فرهنگی
نکته بسیار مهمی که در مورد این موضوع فرهنگی باید به آن اشاره کنیم، دوام بالای آن در برابر تغییر است. این مدل از توسعه تحت تأثیر عوامل خارجی قرار ندارد و به همین دلیل در هر زمان و هر مکانی می‌توان آن را دوباره از سر گرفت. چنین مزیت ویژه‌ای را نمیتوان در صنعت دیگری مشاهده نمود.
فناوری موجود در این صنایع گاهی آنقدر ساده است که عملاً هر فردی حتی بدون دانش لازم نیز می‌تواند فعالیت خود را در رابطه با آن‌ها آغاز کند. تا زمانی که خلاقیت وجود داشته باشد، مشکلی از نظر تولید محصولات فرهنگی ایجاد نمی‌گردد. البته این امر نیازمند تلاش همه جانبه همه اقشار جامعه است و نمیتوان آن را تنها به یک قشر خاص نسبت داد.
حوزه های صنایع خلاق
کشورهایی که در زمینه اقتصاد خلاق فعالیت می‌کنند، این موضوع را به حوزه‌های گوناگونی تقسیم‌بندی کرده‌اند. به عنوان مثال یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که باید به آن اشاره کنیم، بخش گردشگری است. چنانچه به بخش گردشگری توجه شود و امکانات لازم برای فعالان حاضر در این زمینه فراهم گردد، می‌توان انتظار داشت که میزان درآمد کلی کشور به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند.
اهمیت صنایع خلاق
امروزه رشد اقتصاد سرزمین‌های مختلف وابسته به مواردی همچون صنعت فرهنگ است. به همین نباید به هیچ وجه پژوهش در این زمینه را متوقف نمود. سرزمین‌هایی که به فکر گسترش اقتصاد خود هستند تلاش دارند تا با استفاده از صنایع نوین این امر را امکان‌پذیر کنند.
پیشروی اقتصادی با استفاده از صنعت فرهنگ ممکن است، البته به شرطی که بتوان چنین صنعت مشخصی را تحت کنترل در آورد. حتی حزوه خاصی همچون صنعت مد نیز می‌تواند در این زمینه کاملاً کاربردی به نظر برسد و صنعت‌های خلاق را به مرحله جدیدی ببرد.
امروزه حتی کشورهای منطقه خاورمیانه نیز با اهمیت این صنایع آشنا هستند و قصد دارند از آن‌ها به نفع خود بهره ببرند. البته با توجه به مزیت‌های گسترده اقتصاد خلاق نمیتوان چنین موضوعی را دور از انتظار دانست. فعالان اقتصادی کشور ما نیز باید به چنین صنایع خاصی اعتماد داشته باشند و تمام تلاش خود را در رابطه با توسعه آن‌ها به کار بگیرند.
ویژگی های صنایع خلاق
همان‌طور که بیان شد، مهم‌ترین ویژگی‌مربوط به صنایع را می‌توان اهمیت بالای خلاقیت در آن‌ها دانست. برخلاف صنایع دیگر که در آن‌ها یک محصول مشخص بارها و بارها به تولید می‌رسد، در این صنعت‌ها خلاقیت حرف اول را می‌زند و به همین دلیل است که می‌توان آن‌ها را متفاوت دانست.
از سوی دیگر باید به این نکته اشاره کنیم که اقتصاد خلاق در پاره‌ای از موارد نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار زیاد ندارد. همین امر موجب می‌شود تا آن‌ها برای کشورهای در حال توسعه‌ای که فرهنگ غنی دارند، واقعاً مناسب باشند. به خصوص کشورهایی که تا پیش از این یک اقتصاد قوی را تجربه نکرده‌اند.
محصولات تولید شده در یک اقتصاد خلاق محدودیتی در صادرات ندارند. همه ساکنین کره زمین میتوانند مشتریان آن‌ها محسوب شوند و این موضوعی است که نمیتوان آن را در رابطه با سایر صنایع بیان کرد. یک اقتصاد خلاق آینده کشورهای در حال پیشرفت را به طور کامل دگرگون خواهد کرد، زیرا می‌تواند میزان تولید ناخالص داخلی را به شکل مناسبی افزایش دهد. امری که در سایر موارد به سادگی امکان‌پذیر نیست و حتی ممکن است منجر به ایجاد مشکلات خاص در اقتصاد شود.
تقسیم بندی (WIPO) در خصوص صنایع خلاق
صنایع خلاق در WIPO به سه بخش اصلی دسته‌بندی می‌شوند که عبارت‌اند از: صنایع فرعی، صنایع محوری و صنایع خاصی که به آن‌ها صنایع همبسته می‌گویند. به طبع هر یک از این موارد دارای ویژگی‌های اقتصادی خود هستند و از یک الگوریتم کسب و کار مشخص پیروی می‌کنند. موارد موجود در هر بخش به شکل زیر است:
- صنایع فرعی: شامل معماری، صنایع دستی، فشن، عروسک
- صنایع محوری: شامل آگهی، تولید فیلم، تولید آهنگ، محصولات مربوط به تلویزیون، محصولات هنری
- صنایع همبسته: شامل کاغذ و محصولات الکترونیکی مصرفی، محصولات مربوط به پژوهش و فناوری
تعریف آنکتاد از صنایع خلاق
در کنفرانس سال دوهزار و چهار میلادی اکتاد، تعریف مشخصی از اقتصاد خلاق ارائه شد. بر اساس این تعریف، در یک صنعت خلاق، خلاقیت و سرمایه‌گذاری فکری تمام توجه را به خود اختصاص می‌دهد و یک متریال اصلی محسوب می‌شود.
تمرکز اصلی صنعت خلاق باید بر روی هنر باشد، البته هنر خاصی که بتوان آن را با موضوع حقوق مالکیت معنوی و همچنین کسب سود پیوند داد. محصولات تولید شده در این نوع صنعت میتوانند مادی و یا حتی معنوی باشند و هیچ محدودیت خاصی در این زمینه وجود ندارد. این صنایع در کنار هم دیگر یک قسمت جدید در اقتصاد جهانی ایجاد خواهند. قسمتی که هدف نهایی از ایجاد آن بهبود ارتباطات فرهنگی و اقتصادی بین کشورهای مختلف است.
صنایع خلاق در ایران
اگرچه مفهوم اقتصاد خلاق در ایران تا حدودی شناخته شده است، اما فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه را نمیتوان جدی دانست. در واقع صنعت فرهنگ در کشور ما تنها در مراحل نخست خود قرار دارد و نمیتوان آن را یک شاخه اقتصادی قوی دانست.
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در زمینه صنایع نوآورانه و خلاق شاهد آن هستیم، عدم استفاده مناسب از پتانسیل‌های داخلی است. همان‌طور که می‌دانید در کشور ما اقوام مختلفی مشغول به زندگی هستند، اقوامی که هر یک از آن‌ها سابقه تاریخی چند هزارساله و فرهنگ ویژ خود را دارند.
از سوی دیگر، کاربران ایرانی در سایر زمینه‌های فرهنگی همچون سینما و یا ویدیوگیم به عنوان یک مصرف‌کننده شناخته می‌شود. امید است که با توجه بیشتر سرمایه‌گذاران و سازمان‌های دولتی، اقتصاد خلاق در کشور ما نیز جان بگیرند و بتوان از آن‌ها به عنوان یک منبع سودآور یاد کرد. خانه‌های ایرانیان هر یک می‌توان یک کارخانه برای اقتصاد خلاق باشد.
بدون دیدگاه